Enuedaté – Jnupedogosode chujé Enueidaté urasade nanique

Enuedate chatata dadode

Uje ore chujñieta Gutodaté enga quigade ga ore chujé ñane: 

Ore chaquĩ́ra nanique ga Ajópedaté chi chaquĩ́ra. Ga chicai ti degúi uéchai. Chajire Gutódaté ujñarone. Chi chojninga: “Bajñarone jiei. Cho Gusúdaté ujñarone.”

Ga chejnáreque enga ore pojna ñane. Chejnáreque darejna (hermana mayor) ujñarone enga po. Enga ore pojna ñane. Ajópedai chejnáreque enga chirota dacotedie (sus cuñados). Pojna Guiéjnanái to.

Guejnane jé déji dabatigai. Enga ore chojninga, chequedíe ore chojninga, urátadie: “Achai bayé jne iji gaté. Enga ojninga jne, ‘Ajópedé pojna daté ore.’”

Enga Guiéjnané pojna Ajópedái. Chi ore chujérase mu que ore chujé go. Chi ore pojna ñane bisidec.

Mu yicorási, yicagorási iji dore. Mu ore chajna yoc ga ore chujé yoque jne iji ta.

Uayé chi chojninga: “Ajocha ica tagúji diríca ga a qué ore déji úbireraque (un nido).”

Mu ãrapatague Uayé. Jarie (mentira). Yajníngo uje ãrapatague ome pocaningai iji ta. Chi chojninga: “Ajópedé pojna uaque diríca. Ga ore chajni gai Ajópedái enga ore chujérase.”

Duábidácabi chi chĩ́cara ore iji dajei. Chi chojninga: “Yĩ́cara ga cho daijnai Ajópedé.” Enga ore chedu ujetiga ore chujé. Chi ore déji yoquiquigade (dialecto diferente: queyiquigade).Ajópedái chiraja uje ore déji yoquiquigade enga ore chujé yoque dirome. Mu chaca Ajódedái iji ta. Chajna cutérone iji degújnai (el campamento que tenía ayer). Chicai te. E yajnángo dajei. Jé chaca. Chicai te. Mu yico degúi enga yicoi doridie.

Gusu disiode iji degúi. Yugúcoi ta doridie. enga ore pijnane chijinasía yocácabi iji. Enga ore jos eti yugúcoi ti. Ore chinguíra dabijnanone aja yocácabi. Yugúcoi doridie. Yimóngo iji ta. Yudúco ore pijnane. enga yiquejnángome ore. Yiquejnágome ore ga –

Dujuráidacode chajni ore gai. Yajníngo jocaratade gai iji degúi. Ajópedatéa (la ‘a’ final significa que ya está muerta) oré. Mu yiquejnángo. Yiquejnángo jnese. Ijnerainatea, gata, jé chijína yoc, aja Ojo uqué casecaite yocungaro (hermano menor). Ga yiquejnángo ome jocaratade. Aja Jésedaté, aja Sigaidaté.

Jé garedie chajni ore gai iji degúi. Ga yico ga yicagoi tõõ. Yiquejnángome jocaratade ga yicagóji ¡tĩĩĩĩ!

Mu Ajópedé chaca que. Tṍraji te ga yṍrangopísiji. Yijoco jocaratade aja. Jé Ajópedé a u. Mu yṍrangopísiji. Ga ore chaquĩ́ra. Ore chojninga, Ajópedái chojninga: “A yi ore iji degúi jne. A yingome Guiéjnané ore jne.” Uje pojna Garáijnai ore diríca. Garáijnai aja Tocoidé ore. Pojna ore údode diríca. A yibágui ore. Enga a yingome ore jne uje ore dorase yu ga ore chujérase yu. Mu a yipatíora yitique jne. (Mi víctima y yo, perezeremos juntos.)”

Yiquejnángome jocaratade ga Ajópedái chise yóguiji ta. Mu jé gaidirase ore iji degúi. Mu Oguéa, Usigaidatéa ore chaquĩ́ra. Ore chojninga: “Ácari te enga bo.”

Mu Jnatújnai chijinarása ore. Ore chicarásiji te. Ore chicarásiji udojo. Yocurasade, Jnupedógosóde ore chicarásiji darengúi aníri gotique. Cuyadai, chi: “A yi jne. Yicáji ore jne ga yicobi ore to jne. Yujégo ore to jne.”

Yiquejnángome ore. Mu yajníngo to enga yico jocaratade iji ta. Bajébiadái ore u. Bajébiadái chojninga: “Ca abo,” chojninga, “Jochá, ca abo. Anire, que chugué uaque gotique. Que chugué uaque gotique,” chojninga.

Mu taque. Mu yojninga: “¿Ja ca ore chujé Jécude uaqué que a?”

Mu chojninga: “A ca ore chujé que.” Mu a ore chujé durasede, enga ore chaquesu etabi. A Popi chujé ga chaquesu etabi. Ga doi ti. Doi dai iboca údi. Ore chujé. Ga yibo. Yáyipie déji iapai ga yibo. Yocanique a déji ore iji nojo, Jnupedógosóde. Enga yibo uje ore chujé yoque. Ore chujé Ajópedé rase. Mu que ore chujé. Que ore chujé codé, yáquiode uñeque gotique uje ore todo yocai yúode enga que ore chujé gotique.

Enga Pajéidaté ore noñáji erámi (se quedaron). Enga ore jnoji erámi. Tujnungue, Jusigai ore. Ore déji dire uñai enga ore chujérase Tujnungue. Iguiosode chujérase. Chiese ore chipese Ajópedé iborárigo iji sañeque mu que ore chise go. A noñáji erámi uje ore chijócãre. Yiríngo iji degúi. Mu yajico ti uque mu ore chujé Jécudé enga déji ti. Ore chaquesu etabi. Ore chejna yocugúchade. Ore pogurásu yugúchade uje ore chijna uje ore todo yocai yui.

Ore chojninga: “Ajnáño orugúchade enga apóchopúsu jne jeta ajnáño orugúcharigo.”

Chejna yocugúchade. Yocácabi (nuestro abuelo) chojninga: “Yijnime yúringáringo jnacare jõ ome ore uje ore cho dajócaningame uyu. Que picasite yu diríca uje jnacare yu.”

Ore chejna yocugúchade enga ore chijna Usigáidatéa ujúbei ore. Jusédacóde dóji ore gari ga chumuña. Mu chijíñome ga cho parac enga ore chijnapo rĩ, jocaratade.

Enuedaté – Tobité, Bolivia – 1970.

Marina de Morarie churúsãre Enuedaté atatagode udojo nanique.