Piradedie – Yijñecárosi iji de

Dapure:         Yijñecárosibíji de. Yedobu. Yosõripise ayoré yocurẽja, Áquidé. Chaguhei chejna. “Dejabi, aguinéru gadoi ga yibágui jnacarode.”

Yimóji Chícode gari mu yajéngopis ome Chícode uje que catecã́ri yu. A yiyápo Chícode rĩ uje que catecã́ri yu ga yibágui Ecarai. Jé yimesẽ́re Ecarai uje jĩrique catecã́ri yu, mu chi Chícode chijnóra yu diríca. Que catecã́ri yu diríca mu chisapo yu rĩ ga chojninga: “Qué yajéngome ua diríca gu.”

Bariguéjnai chojninga: “Yijínarása ua, Dapuré á, jeta ese yu.” Mu Bariguéjnai chãra yu. Yiji mu que nóna yu go uje jnusi Uré. Yáyipie déji Ecarai uje que chãra yu. Bariguéjnai u uje chãra yu. Yáyipie déji Ecarai ome ayoré docosõra ome ayoré yurẽja uje que tagu dabotic iji deréjnane. Yijosa yiya Ecarai. Yiya gu uje ore chojninga: “Que trabajándo Ecarai gu. Jé trabajándo uyu. Ajína yu.” Mu ore chãra yu. Que ore nóna yu.

Pujnúcabi:     Yijñecárosi iji de. Yisapie ayoré yocuyábi Pejnócode iji siñeque. ¿Tangári yu jõ a? Yise Rincón ga yajire cucarani ga yujnusipise Pejnócode, Pédrode ore. Dire gajnerĩ ga yajni to gajnerĩ aja Tobité. Cho jeta urugu yu iji jnutígo jeta ca yĩri ga yejna guedosírigo aja Tobité yui. Uneripise guidai yui, Tobité. Chaguhei chejna yu mu yagu ore potígo gajnerĩ. Chi íjnoque jnusiétigade ome. Chise Portón ga unere guidai yui. Jé uneripise guidai yui jeta yagu ayoréode yoquesai Cucójnai, ayoréode dacuyábi Pejnócode ore posode.

Ecábi chedo:  Yijñecarósi iji de. Yedo Pijnagámia, Áquidaté. Yiji ome trabajando diríca mu e déji dasijnaringuei enga chojne daraqueguei café taja yibai. Jnacare urungap uyu. (Lloré) Yiya gapu pijoranie. Ca yijínapo ore jne, gapudíe to jne.  Yocaoi, yicagoi Rincón ica, mu Yocaoi jnusina Tobité ga chojninga: “Ecábi, yajníngo to. Yujnusipísi Tobité. Yajire cucaranone ga yujnusipísi Tobité.”

“Jé cho yu. Yajire cucaranone ga yujnusiétigade ome Tobité to, uje yoc-ucucaranone cachi u udore. Yise Tobité ga ca yicapo siñeque rĩ. Yujnusipísi gu.”

Yocaoi chojninga: “Jé cho yu, Ecábi á, ga ca yicapóji ti to jne rĩ.”

Yojninga: “Yujnusipísi Tobité. Cachi ca yimo pachamite quedéjnane. Deroco erámi iji pachamite quedéjnane. Yise Tobité ga unéri erámi jne jeta yajire cucarani. Yimate yu aja Tobité ga que yicapóji ti rĩ.”

Yocaoi chojninga: “Ecábi á, jé cho yu. A ca yicapóji ti to. Yejna sequeredie jiei iji Tobité.”

Pejnócode chedo dajnusiétigade ome dacotedie:    Yijñecarósi ji de. Yedobu yujnusiétigade. Yiji cucarani iji Tobité garané ome yujnusiétigade. Dire gajnerĩ ga yajni. Yiji yesade. Yujnusipísi ore gu, yesade. Yugúsi Santa Cruz, mu yáyipie déji yesade. Dire gajnerĩ yaca máquina to gajnerĩ. Ugoi yu ome yujnusiétigade. Yiji estación jeta dire ga yirote máquina. Yijñecare iji de mu jé yacadique yu. Cho jeta ayoréric yacadique mu yacadique yu. Cho jeta ayoréric gajnecho yijñecade, mu jé yajnecho jeta jé yiradique yu. Yujnusi mu yiya yujnusiétigade uje jnacare boquere yu. Cachi jé yujnusi mu que yujnusi. Boquere ga yacho. Yijiape to. Yĩriapo jne rĩ jeta amanique cusapo rĩ, Dapuré. Yĩri diríca ga que yiguésare. A jose ca yujnusíric. Yujnusi mu ayoré boquere yu ga yijñecáraja yajesúode ga cachi que yujnusi. Gapudíe doi yu mu que yijína uñárac. Cachi a yujnusi uñárac, cojñone gachidé. Cachi ore pesapo yujnusiétigade rĩ. Yiya gapu pijõranie, mu yijína uñárac jeta iyajmaque. Yigana iji cojñone ujade udojo. Yáyipie déji jnupepisai mu yujnusina uje que yacotéraque cus ga cachi yáyipie. A yipesapo  yicháco to jne jeta yijínapo uñáraque jne rĩ. Jeta yijínapo cojñone gachidé uñáraque to jne rĩ.

Gajnémiadái: I u Garajade nanique enga Yocaoi dai uñai u uje dacasute nanique. Yijiabi enuei iji de jeta jec ũré yu diríca ga yujé uñeque gajnerĩ, cojñone. Quigade jeta cojñone uñane chujé yu to. A yujé pujñeque bajaque gajnerĩ. Quigade ga a pujñeque chujé yu to. Yedobu Gajnémiadaté. Dojnóngaja yu diríca mu cáma yise cojñone. Cáma uñéngo chujé yu to. Yise ore iji putugútoi yungóri casé mu ore chisa daboca taja yirique ga ore chinguíraja yu. Que yatígo pijoc ome ga que yujé uñeque. Ayoréode ore chaquĩ́ra yu iji dejode ga que yatígo pijoc ome ore. Yujé uñeque gajnerĩ ga yajneque yujóraque Chiquéjnoro piya.  A yucué guesode gajnerĩ. Yijnapo aja yu gajnerĩ. Cachi cucha pimosoringuei ore ojningámia Erábia. Yãraque yejode ome jeta moji yari. Que déji yajénic. Que yipotasía. “Besi siñec ga amóji. Que yipota ua.” Mu angoneparé ga moji yari. Yijosa yujórac Chiquejnorodaté. Yoquenocháric bijna ome ñane.

Suarejnacaride: Yo yáyugu uje yijñecare to. Yijñecárosi iji yucuegode yoca. Yijíñome yúringai ayoré dacasuté mu yijñecare iji de. Íjnoque yúringai pangurejna. A jé yijñecare iji de jne.

Yijñecare iji yajesúode erámi. Yijñecare iji yibatigade tiji de. Jé panguréjna yu  to mu Cojñoi; chejna yúringai panguréjna uje yujnusi Cojñoi ore, Ipesudidaté. Yujnusipise ga yijñecare iji yibatigai erámi. Yijíñome yúringai pidosobade charisórone ome Cojñoi uaque. Ijnamía chejna yájningarã́i. Que yájningai cusapo rĩ. Jé yujnúsi. Qué yujnúsisi disidíe ore datábia. Yujnusi Ijnamía. Yijóji Yijnamía taja yejode ga que yujnusiapo disidíe ore datábia rĩ. Yurúo ica ga a yujé Cojñoi uñeque gajnerí ga yijna Ijnamía aja yu gajnerĩ. E yiji yuruode. Yujé uñai diríca cojñoque iji jnanione ga e yijna Inamía taja yu jne. Jé yiji yuru casodé. Yijna Ijnamía aja yu.

Pujnuine chedo Queruidaté: Yijñecarósiabíji de. Chiese Jnaníné desaque yu. Uyu marínga yipógu yachachagúgode ome. Yujnusipísi Ojo mu que yajna. Jé yajnemirase diríca Ojo. Yijosa yujóric jnacare uje cha ucaningongoningajnai. Pijnate gonigai. Pijnáte quite uje que pojna. Yáyipie déji Ojo ome ore acoté. Pujnuidaté pojna yu. Jé yujnusiétigáde. Yibaque diríca. Yiji yocade. Yáyipie chachẽ́re Ojo. Cachi déji gari iji degúi. Teráji gu ga chisi ome dajoranie urejnanie ore uje caniré enga ore chirajúraja.

Jnaníné:        Qué yedobu jnacarode acoté Chequé Dago. Chojninga: Ẽ́ yisapié yacoté gapu. Pujnucode déji sañeque ga tangári yu ga chirate yu. Ca chajéngome yu jne. Chiradirase yu iji dejode gajnerĩ, yacoté casé, Átapide. Jé yijñecare iji de. Yedóbu jnacarode acoté, Chequé Dago. Chequé Dago chise yoquirengúi, ga Chequé Dago chijna yajnenie purúcho. Chãrágome, Jnaniné. Ẽ́ Chequé Dago, ãrame yu. Yijina yurasade ore to. Deroco yui jeta tṍra yugúchade, yacoté. Babe yu gu,” yojningame Chequé Dago. “Be bajogadi gotique ga yimóji yijogadi. Jnani yu. Yabode déji degúi.”

Mu angoneparé Cheque Dago ga jé móji yari. Cheque Dago chojninga: “Jnaníné, ayague ga yico yijogadi ga yimóngo iji.” Chequé Dago ajéode jno yúdi aja darásade ga ore urejanie. Ore chicha yu aja darásade uje jnacare pariguejna yu. Que yijína aja urásade. Deroco yugúchade dacaranone yui jeta yijína Chequé Dago.

Joséde:   Yijñecari iji de. Yedobu Guidabía (Osõrádaté). Yajnemia disia iji de. Yijõra, angári yu ga arate yu gajnerĩ ome yoquijõrai ga ore chirate yu  gajnerĩ. Ca ajéchome yu gajnerĩ. Yuságaja uñeque gajnerĩ uje yijñecaco, yedobu Tajerogue iji de gajnerĩ. Yisapie iji siñeque ga tangári yu dajnéone, dachachagúcho ga cho dáyugu gajnerĩ  jõ iji siñec.

Acoté chojninga: “Uacoyo dicasei iji uaque uje uacátabirayo iji degu quedéjnane. Jĩrique uaté tṍraja dabáyode iji degu quedéjnane.”

 Yajni neronie ore gari. Yo yáyugu uje chicha urõsode. Cojñone chujé ore ga jĩrique yajni yeronie ore gari. Yo yibaya ore ire garasórone cucha.

Tajerogué:     Yijñecarósi iji de. Chiese Ipeyai nero yu nanic. Gajnei marínga yipógu yachachagúgode quitic ome Uchiedie ejoi.

Yiyárási ua diríca mu yujnusina beronie uje ate goingane ome yu ga yijinapo ua rĩ. Yosirási yijíñome ua mu babepo yu iji gari rĩ. Que pujnusiétigarási ome yu. Yajire ua ga yosõre ua uje educadode tamuta jnumone ga yajniapója ua rĩ. Que pujnusiétigade déji yu. Jeta gusu jnacare ua ga yujnusirási ua. Jnacarode cachi uacaruábio ome gapúraque uyoque. Chiese ca bajnusi yu diríca mu bagarupo yu rĩ. Ũré uyu uje que yujnusirási ua. Bagota jõroque bãringai cojñoque dequejnangore pujnusiete ome yu. Ca yugúsi Penochai nanique uje uacajuso yu. Que yujnusi uraque to.

Jadia chedo Ejémi:   Cho cuyuque dejai gatócoro mu ayoré chisa yu. Chojninga: “Yimóji bari jne.” Yo cuyuc mu ayoré chisa yu. Yajire mu yajei u ayoré quedéjna mu yiguios. Mu yojninga: “Bo, ajni to. Que yipota ua.”

“Yiraja ga yiguioto ua mu yipotapísa jeta yacoté ua.”

Mu que yipota jeta yabai iguiotique. (Etacõre Jadia, Etacõre jnacari Ejémi.) “Bo, ajni to. Bacoté déji guidai.”

“Mu yachopise Ajotá josipiedie ga yibágui ua jeta yacoté ua.”

Jeti ũré yu nanique, ca yiji yiguiotique nanique. “A ca yiguiotique,” yojninga, mu tágape yu. Yiji Ejémi ga chisa yu uje potapísa yu. Yetaque mu chijína yu.

Ajoté chedo Carayoi:   Yedobu Carayoi todótigade iji ité, yoquejode. Yiji jnacarode jnese iji data mu ore todo jnese. Yãrei Carayoi posode ica mu que pota posode. Chujérase yu. Jé chaquesu poría. Yujnusina yapade ga yipojna Carayoi.

Yojninga: “Carayoi, ca ajé yapade ejode. Jé ca ajepise yu uje batodo yapade. Carayoi, yiya ua jne. Que yujnúsi ua go. Yujnusiétigade u Iagábide. A yajire guedé aja jnumone uje yujnusipísi uje que di. Nóña iji erámi. Chácare dacoté uña gari. Gusupúsu ore.”

Yiji ga chaguhei chejna yu iji dajéode. Yáyipie déji ité ore ga yagu ore posode. Yicagoi idai jne, Bella Vista. Yácariji ité edopasai, cute ajidi piminingane ga jnacarode chisa yu. (Uje jnacarode ore timíninga aja quedéjnane.)

Ubuchúa chedo Cojñoi: Cojñoi tibágui yu iji dejai. Chojninga: “Ubuchua, amóji yari.” Mu yetac. Yojninga: “Ajni to. Que yimo ji bari.”

Cojñoi chojninga: “Jé amóji yari. A jé be yujórique jnacanic, ga ca ajína yu.”

“Que yijína ua. Cojñoc ua gu. A ore chojninga, Ẽ́ cojñocho quedejnane uje chigaru yu.’”

Chigaru yu mu yetac. Yujnusipísi ayoré piguiosode. Yojninga: “Yiji ore iji Cochocoigosode irenguóne.”

 Cajerode chise yu ga chojninga: “Ubuchua, ajína yu aja degúi ga yacoté ua jne.”

Mu yetaque ga yibo. Chijíñome yu. Yojninga: “Que yipota jnacare abechugode uje qué batique cus. A yijínarase ua jeta ca batique cus.”

Ijnamene chedo Jupi: Yedobu yujode Étacõre, Jupi. Yachopise yujode Étacõre Jupi ujosipiedie. Yojninga: “Que Jupi chuse guio dajéningo ome Chiquejnone urodie ga chicha yibijnatígoningai ome date ejode. (Canirépise daté mu.)

 Disidie ore chachai yu ga ore cho dojña ome yu. Ore chojninga: “Ijnamene, bãri  mu Jupi chajnarase ua, ga chijinarase ua aja degúi.”

Mu Ijnamene chojninga: “Cachi ayipieraque uje yujo gapua déji ejoi mu jé chujñieta yu gu. Yiya. Yiabi yujo Dosapeque ome yabai, Oregajnúi.”

 Mu yiyápo Oregajnui rĩ uje Oregajnui chajire ome Jupi, abai bajai.

Mu Jupi chojninga: “Be Iyai gari ga amóji.”

Jĩrique yiyapo Iyai rĩ. Jĩrique yisapo yujode Etacõre Jupi rĩ.

Piajoi acoté Jutira(Ore changacara daguiosode uje ore chijñecare.)

Yedobu ayorábi Piajoi uje gapua uña chisa. A Paré. Chiese Ichajúidé iguioto yu. Yipógu yachachagútic ome Piajoi.

Chequé uña chojninga: “Aya babai. Gajnárec uje acotedie gare.”

Chequé uña chojninga: “Jé ajína babai uje gajnareque uje gapudie abayode jiei.”

Jnacari chingome yu uje pota Maria. Chojninga: “Manuelné, ango Maria ga yacoté jne.”

“Uneredaté, ca apojna yu. Que yipota babai.”

Uneredaté chedo jnacare gáreode:   Yijñecare iji dejai uné. Yequésãre. Yipesupo ore dai ejo rĩ, ore dai uñeque, mu tágape yuruode.

Ipesupo uñai rĩ. Janione uje ore baque que ore jno uje ore jno sona. Ore di dire uñane uje chajire ore, ga chaca dabai uje toi  Ayoré uñai u; ueca uñane.

Ga jnusipísi dabai uje toi ga chose dedodie iji jnumi. Dejaque ga tibidi Guidábi. Chojningame dabode: “Ayáyo iji ne. Yibágui Guidábi. Itiróguiji yajesui. A jnacanique chetaque yu.

 Guidábi chojningame: “Uneredaté, bamo uje yacoté déji idai uñai, mu amóji yari iji dejai udé.”

“Yiya ome Uneredaté uje que yipota yacotérac.”  Edoguesaide chacho ome Uneredaté.

Uneredaté chojninga: “Edoguesaide, tágape ua. Que jnacanique etácho yu gotique.”

Uneredaté chajire dabode uje chijñecare. Chaguhei chejna ore ga Uneredaté baque. Abode chácare degúi. Baque ga chujé yocade. Chijnoque cutérone. Jnusi dabai ga poji dabode yui, uje que chequedie baque to. Que ore chicáji erámi. Jé po.

Guie iradé:    Posorajã Jonoine.Yo yáyugu yu uje Posorajã́daté, Jonoiné, cha yu. Yeteque jnacare gatode uje que chimo yucanongonie urupi bisidétique. Uje ore tujúna gueguerade bisidec uje que ore chujé ayoréric, cojñotic ore.

 Jnusina Jonoiné uje Jonoiné chujépise caratade, cojñone, ayoréode ore, ga jé ũrepise uruode. Jé chopise uje cucha umusode. Jiei u jnese yugode.

Jnusina dajai uje Ayoré. Uásejna ore tagu yacorenie ga chosõripise dajai mu que iguiotique cuse ga ore gajnepíode garósi iji yacore. Chajire dajai. Chojninga: “Yajire bora póroro mu que gajnepítique cuse ga yosõripis.”
Áyipie déji Jonoiné uje abai ica mu e cha.

Tobité, Bolivia – 1960
Joyce Davis Buchegger churúsãre ore iradedie udaji nanique